Historia mydła

W poszukiwaniu prawdziwego mydła…

Zgłębiając tajniki kosmetyki naturalnej nie mogłam pominąć w swych dociekaniach tematu mydła…jednego z najstarszych środków do mycia. Dziwnym się może wydawać fakt, że to właśnie barbarzyńcom zawdzięczamy najbardziej podstawowy wynalazek higieniczny, rzecz, bez której nie można sobie wyobrazić współczesnej łazienki - mydło.

Francuskie słowo “savon” (mydło), czy angielskie “soap” pochodzą od celtyckiego lub celtogermańskiego “sapo”, oznaczającego właśnie substancję do mycia. Podstawowymi składnikami starożytnego mydła były łój zwierzęcy oraz popiół. Popiół uzyskiwano podczas spalania specjalnie dobranych roślin o właściwościach oczyszczających, np. piołunu.

Rzymski badacz przyrody, geografii i obyczajów różnych ludów, Pliniusz, twierdził nawet, że zamieszkujący tereny obecnej Francji Galowie, specjalnie używali popiołu bukowego, dzięki któremu mogli w kąpieli rozjaśniać kolor włosów do rudego lub wręcz blondu.

Trzeba bowiem zaznaczyć, że mydło służyło ówcześnie nie tylko do mycia rąk, ale również do mycia włosów, a także do prania. Farbowane tkaniny wełniane lub lniane pod wpływem mydła odzyskiwały czystość i soczystość barw, gdyż środek piorący nie zawierał żadnych chemicznych detergentów, które mogłyby kolorom zaszkodzić.

No i temperatura wody, czy to w bystrym strumieniu, czy w ustawionym na ogniu kotle, nie miała takiego wpływu na jakość prania jak obecnie. Tymczasem w rejonie śródziemnomorskim, w Grecji i Rzymie do mycia używano oliwy z oliwek. Smarowano nią całe ciało, a następnie nacierano się piaskiem. Oliwka wiązała ziarnka piasku w błoto, które zeskrobywano wraz z brudem i startym naskórkiem specjalnymi skrobaczkami z brązu lub kości. Później zażywano oczyszczającej kąpieli w zimnej lub gorącej wodzie. Oliwa z oliwek oraz różnego typu pomady na kilka stuleci wyparły z użycia mydło.

Do kręgu kultury europejskiej wprowadzili je ponownie Arabowie. Dzięki kontaktom handlowym z arabskimi kupcami i wyprawom krzyżowym, mydło trafiło do bogatych miast śródziemnomorskich: Marsylii i Wenecji, gdzie powstały pierwsze zakłady mydlarskie w Europie. To jednak Hiszpania stała się na długo mydlanym potentatem.

Znajomość technologii wytwarzania mydła zawdzięczali Hiszpanie wieloletniemu panowaniu Arabów na Półwyspie Iberyjskim, zaś swemu położeniu geograficznemu - dostęp do najlepszych surowców naturalnych, m.in. sody z roślin morskich (m.in. salicornia).

Dopiero jednak odkrycie “sztucznej sody” w okresie Rewolucji Francuskiej sprawiło, że mydło stało się tańsze i powszechniej dostępne. Następny przełom to wiek XIX, kiedy to (znów we Francji) odkryto chemiczną strukturę tłuszczów, co pozwoliło produkować mydło z wykorzystaniem chemicznych substytutów zamiast naturalnych surowców.

W Polsce pierwsze mydlarnie powstały dopiero w XIV wieku, nie oznacza to jednak, że od tamtej pory stało się ono dla naszych przodków przedmiotem codziennego użytku! Mydło w owych czasach było drogie, więc mogli sobie na nie pozwolić tylko najbogatsi, a poza tym nawet oni w większości wyznawali pogląd, że “mycie skraca życie”. Łatwo więc sobie wyobrazić, jak wyglądali z bliska i jaki roztaczali zapach…

W zasadzie aż do początków XX wieku w samej recepturze mydła nie nastąpiły zasadnicze zmiany. Bazą był łój zwierzęcy lub olej roślinny, który mieszano z ługiem. Uzyskiwana w każdym ówczesnym gospodarstwie domowym mieszanina była dość surowa w wyglądzie i zapachu, jednak dość skutecznie spełniała swoją rolę w myciu, praniu i czyszczeniu. Momentem przełomowym było wynalezienie detergentu, który uniezależnił produkcję mydła od naturalnych składników.

Od tego czasu zaczęła się historia dynamicznego rozwoju przemysłu chemii gospodarczej i wydzielonego zeń przemysłu kosmetycznego. Pojawiły się nowe “marki” i zaczęła się wojna producentów o zawartość naszych portfeli z… pominięciem potrzeb użytkowników i środowiska naturalnego. Dziś najbardziej liczy się najniższy koszt produkcji i skuteczny marketing, który ma zapewnić możliwie największy udział w rynku. Paradoksem naszych czasów jest to, że niemal każdy produkt chemiczny w mniejszym lub większym stopniu nawiązuje do pojęcia “naturalny”, z którym niestety w rzeczywistości niewiele ma wspólnego. Różnorodność dostępnych gatunków mydła może przyprawić o zawrót głowy. Zachwycają wszelakimi możliwymi kształtami, kolorami, formami, rozmiarami, zapachami.

Mydła glicerynowe, ziołowe, mleczne, owocowe, złuszczające, drenujące, antybakteryjne, owocowe, dekoracyjne, spa, w kostce, w płynie i inne dostępne są zarówno w zwykłych jak i internetowych sklepach. Jednakże… czy mają coś mają wspólnego z prawdziwym mydłem, którego niegdyś używali nasi przodkowie? Faktycznie to, co sprzedaje się dzisiaj pod etykietą “mydło” najczęściej nie jest mydłem w ogóle – a tylko detergentem! Tanim w produkcji (przy czym relatywnie drogim dla nabywcy), ładnie pachnącym i ciekawie wyglądającym i… niejednokrotnie szkodliwym dla skóry. Prawdziwe mydło jest twarde, niekiedy lekko chropowate i z pewnością nie tak atrakcyjne jak to, co zwykle kupujemy łudząc się, że nie tylko nam nie zaszkodzi, ale spowolni proces starzenia się skóry. Zatem, jakim byłoby mydło, gdyby było naturalne?

Powinno przede wszystkim - usuwać zanieczyszczenia, martwy naskórek, nadmiar sebum, cząsteczki brudu, nadmiar substancji wydzielanych przez skórę i mających tendencję do rozkładu pod wpływem flory bakteryjnej, zachowując jednocześnie warunek utrzymania równowagi hydrolipidowej i biologicznej skóry, będącej jednym z warunków zdrowia. Oczywiście.. nasze idealne mydło naturalne nie mogłoby powodować uszkodzeń, a nawet podrażnień skóry.

Wniosek: naturalne mydło, które w najwyższym stopniu może spełnić założone warunki powinno być mydłem zrobionym jedynie z naturalnych składników, których korzystne właściwości znane są od możliwie najdłuższego czasu, a ich wpływ na skórę jest co najmniej neutralny. Tak sformułowane warunki może już spełniać tzw. mydło marsylskie (woda, soda i oliwa z oliwek ). Jednakże, najlepszym przykładem jest mydło Alep (soda pozyskana z soli morskiej, oliwa z oliwek, woda, olej laurowy). To mydło powstało prawdopodobnie w Aleppo w Syrii, gdzie według wszelkich przesłanek wynaleziono sposób na wytwarzanie naturalnego wodorotlenku sodu przez oddziaływanie świeżym wapnem gaszonym na naturalną sodę (kaustyfikacja węglanu sodu) otrzymywaną w naturalny sposób ze słonych jezior sodowych albo z popiołów roślin solirodu zielnego (salicornia) porastającego zalewane okresowo słoną wodą obrzeża mórz.

Używanie do mycia mydła wytwarzanego przez mydlarzy znane jest od czasów biblijnych. Chyba dlatego w jego wytwarzaniu jako podstawowego surowca użyto dziewiczej oliwy z oliwek, a także oleju z jagód wawrzynu. Obydwie rośliny słyną od czasów starożytnych i działanie olejów z nich pozyskiwanych zostało sprawdzone przez wieki. Liczne zastosowania oliwy, w tym także rytualno-religijne są bardziej znane od zastosowania owoców lauru. Ale…, od bacca laurea (łac. owoc wawrzynu) pochodzi polskie bakałarz (dawniej nauczyciel) albo francuskie baccalaureat (matura), a to może świadczyć, że od najdawniejszych czasów roślinie tej przypisywano duże znaczenie, a ją samą czyniono atrybutem bogów świata antycznego.

To już wszystkie składniki, z których wyrabia się mydło naturalne w sposób tradycyjny. Właśnie: „sposób tradycyjny”. O tradycji wytwarzania mydła można dzisiaj powiedzieć tyle, że jeśli od wieków utrzymuje się nadal, to coś w tym jest. „Mogę spekulować, że jeśliby produkt otrzymywany w sposób tradycyjny był mało wartościowy, to wobec konkurencyjnej, prowadzonej na olbrzymią skalę produkcji przemysłowej mydła budzącego zachwyt swoimi kształtami, kolorami i zapachami - produkt tradycyjny musiałby być wyparty z rynku i jego wytwarzanie powinno zaniknąć. „ – jak trafnie zauważa jeden z internautów.

W pewnym zakresie tak się stało, bo z licznych w początkowym rozwoju mydlarni w krajach basenu śródziemnomorskiego pozostały ze znanych obecnie, nieliczne mydlarnie w Marsylii, a przede wszystkim w Aleppo w Syrii, w których mydło wyrabiane jest z tradycyjnych surowców rzemieślniczymi, tradycyjnymi metodami.

Technologia wyrobu mydła metodą tradycyjną ma tę zaletę, że jej etapy ujawnia się bez przeszkód potencjalnym użytkownikom takiego mydła. W przypadku mydeł produkowanych masowo, zarówno producenci jak i sprzedawcy zachwalają, raczej mające drugorzędne znaczenie, szczegóły produktów.

Związane jest to pewnie z problemem konkurencji na rynku. W przypadku mydła tradycyjnego ten aspekt ma mniejsze znaczenie, bo podstawowe etapy wyrobu mydła są znane, ale sztukę stanowi to, co sobie od wieków przekazują mistrzowie mydlarscy, a mianowicie proporcje i jakość używanych surowców, a później kierowanie przebiegiem reakcji zmydlania, w której istotnymi czynnikami są czas, temperatura, w jakiej zachodzi reakcja, ocena rezultatów pośrednich wytwarzania i wiele innych, które mają wpływ na cechy wyrobu finalnego. Zatem, czym jest mydło? Mydło to nic innego jak sole kwasów tłuszczowych (powstałe w wyniku reakcji kwasów z zasadami). W przypadku mydeł twardych, na kwasy tłuszczowe działamy wodorotlenkiem sodu (soda kaustyczna). Reakcja przebiega następująco: kwas tłuszczowy + wodorotlenek sodu -> mydło + gliceryna.

Gliceryna, zatem, jest produktem ubocznym reakcji i jej nadmiar jest oddzielany od masy mydlanej, bowiem powoduje ona nadmierne twardnienie mydła. Podany wyżej proces wytwarzania mydła nazywa się również “zmydlaniem tłuszczów”. Zmydlania tego dokonuje się przez gotowanie mieszaniny tłuszczów i wodorotlenku. Jak widać, reakcja chemiczna prowadząca do wytwarzania mydła jest bardzo prosta.

Sam proces zmydlania można z powodzeniem przeprowadzić w warunkach domowych i wytworzyć mydło we własnym zakresie. Niektórzy nawet to robią w poszukiwaniu mydła naturalnego zrobionego z własnoręcznie przygotowanych składników. Niestety, nawet jeśli ktoś lubi bawić się w domowego chemika, to wcale nie oznacza, że uzyska dobre mydło. Jest wiele wyrobów, które produkowane są w olbrzymich ilościach w fabrykach. W większości przypadków, a praktycznie w 99%, wcale nie wiemy z czego tak naprawdę mydło wyprodukowano.

Najczęściej dowiadujemy się, że mydło jest “naturalne” bo: dodano do niego jakiś składnik np. rumianek, dodano oliwę z oliwek, która najprawdopodobniej jest rafinowana, albo ekstrakty z naturalnych surowców, których ilość jest śladowa i nie znamy ich pochodzenia.

Ale i tak nie wiemy, w jakim momencie ten “naturalizujący” składnik dodano i czy w istocie nie jest to syntetyczny zapach udający dodatek pochodzący z naturalnej rośliny. A tłuszcz? Najczęściej do produkcji popularnego mydła stosuje się tłuszcze zwierzęce. Jeśli sięgniemy do literatury naukowej, to dowiemy się, że tkanka tłuszczowa zwierząt (ludzi też) gromadzi szereg substancji toksycznych, które się w niej kumulują. Toksyny te w procesie produkcji mydła (zmydlania tłuszczu) w jakiejś części znajdą się w końcowym produkcie. Można sobie wyobrazić jak zdrowe jest takie mydło…

Wracając do fenomenu mydeł syryjskich, a szczególnie mydła Alep, metoda produkcyjna tegoż mydła sięga prawie 2000lat! Myślę, że niezmieniona długo i pieczołowicie pielęgnowana technika wyrobu rzemieślniczego stanowi o jego wartości i doskonałości. Od zamierzchłych czasów receptura mydła nie zmieniła się prawie wcale… Mydło suszy się na świeżym powietrzu nawet do 9 miesięcy, by dojrzało i stwardniało. Pod wpływem utleniania kolor zmienia się z ciemnej zieleni poprzez ochrę do piaskowej jasności. Pod powierzchnią pozostaje niezmieniony: zielony. Można po tym poznać, jak długo mydło było suszone i jaki jest jego wiek.

Mydło Alep z powodzeniem można stosować zarówno do twarzy jak i do ciała, do prania a nawet do mycia włosów (należy pamiętać, żeby po myciu zakwasić je wodą z sokiem z cytryny bądź octem jabłkowym, ewentualnie winnym). Na podstawie własnego kilkuletniego doświadczenia, po wielu eksperymentach z żelami, piankami do mycia twarzy, powszechnymi mydłami toaletowymi i tymi „naturalnymi” z etykietki, mogę śmiało stwierdzić, że jest to najlepsze mydło, jakie dane mi było poznać do tej pory: rzeczywiście posiada właściwości lecznicze, (myslę, że to zasługa nieocenionego oleju laurowego), zabliźniające, łagodzące, ochronne i nawilżające (dziewicza oliwa z oliwek).

Ze względu na powyższe polecałabym je szczególnie skórom suchym, tłustym, dotkniętych takimi chorobami jak: łuszczyca, trądzik i wszelkiego rodzaju egzemy. Wokół mnie coraz więcej osób sięga po niepozorną brązową kosteczkę a coraz mniej po kuszące kolorami i kształtami mydła, które najczęściej są jedynie detergentami. Wielu z nich pozbyło się uporczywych problemów skórnych, alergii, poprawiło kondycję skóry, a nawet wyleczyło wieloletnią łuszczycę skóry głowy (jeden z moich znajomych).

To wszystko sprawia, że warto podzielić się tą wiedzą oraz doświadczeniem z innymi, warto powrócić do tego, co przez wieki pozostało niezmienione w swojej doskonałej istocie.

Źródła: dostępne w internecie.

Mydła Alep Tradycyjne - http://biolander.com/mydla-tradycyjne-alep-200gr/c/

Mydła Alep Organiczne - http://biolander.com/alep-bio/c/

Mydła Alep Premium - http://biolander.com/mydla-alep-premium-100gr/c/

Zapraszamy!